Położenie gminy i urozmaicony krajobraz zadecydowały o jej wizerunku kulturowym /bogactwo jezior i lasów, ukształtowanie terenu/. Obszar opracowania bogaty jest w liczne znaleziska archeologiczne co stanowi o licznym osadnictwie w prehistorii. Zachowały się elementy średniowiecznej struktury osadniczej. Są to: grodziska, układy ruralistyczne osad i założeń folwarcznych oraz trakty komunikacyjne. Zachowały się również obiekty architektoniczne w postaci chat, domów, obiektów usługowych i sakralnych.

Rozwój wsi datuje się od przełomu XII i XIII wieku w wyniku rozwoju własności kościelnej, klasztornej i prywatnej. Wśród typów rozplanowania rozróżnia się wsie ulicowe (Borucino, Nowe Czaple) oraz placowe (Potuły, Stare Czaple, Szymbark). W wieku XVII powstały osady pohutnicze które wiązały się z obiektami produkcyjnymi, wokół których tworzyły się wsie i przysiółki. Na przełomie XIX i XX wieku powstało szereg rozproszonych kolonii i tzw. „wybudowań”. Ważny wpływ na rozwój sieci osadniczej miał historyczny układ komunikacyjny a zwłaszcza drogi: Gdańsk – Kościerzyna i Gdańsk – Kartuzy – Bytów. W poł. XX wieku powstała  linia kolejowa Gdynia – Bydgoszcz o charakterze trasy turystycznej, tzw. „trasa kaszubska”.
Zachowane obiekty zabytkowe dotyczą głównie zagród wiejskich i poszczególnych domów gdzie wyróżniają się dwa typy architektoniczne: konstrukcja szkieletowa i murowana z cegły. Z obiektów sakralnych zachowały się kościoły w : Stężycy, Szymbarku i Wygodzie Łączyńskiej.